NHƯ THẾ NÀO LÀ THỪA CÂN-BÉO PHÌ ?

Béo phì là sự tăng cân quá mức trung bình đáng có, được xác định tương quan trọng lượng cơ thể với chiều cao theo chỉ số BMI(Body Mass Index), do tăng quá mức tỷ lệ khối lượng mỡ toàn thân hoặc tập trung mỡ vào một vùng nào đó của cơ thể mà nó có thể ảnh hưởng đến tình trạng sức khỏe. Thừa cân là tình trạng cân nặng vượt quá cân nặng “nên có” so với chiều cao.

MÔ MỠ: là mô liên kết trải dài khắp cơ thể . Nó được tìm thấy dưới da (mỡ dưới da), giữa các cơ quan nội tạng của bạn (mỡ nội tạng),trong các khoang bên trong của xương (mô mỡ tủy xương) và trong mô vú.Mô mỡ còn là cơ quan nội tiết quan trọng vì nó tham gia sản xuất một số loại hormon.Mô mỡ hoạt động trong một loạt các quá trình như:Kiểm soát dinh dưỡng đưa vào(leptin,angiotensin),kiểm soát độ nhạy cảm với insulin và các chất trung gian trong quá trình gây viêm(yếu tố hoại tử khối u α(TNF-α),interleukin-6(IL-6),resistin,visfatin,adiponectin…)

*Chức năng Mô mỡ:

• Lưu trữ và giải phóng năng lượng.
• Cách nhiệt từ lạnh và nóng.
• Đệm xung quanh các cơ quan mềm.
• Điều chỉnh cảm giác đói và no.
• Duy trì cân bằng năng lượng.
• Điều hòa glucose và cholesterol.
• Duy trì độ nhạy insulin.
• Tạo nhiệt sinh nhiệt.
• Góp phần miễn dịch.
• Chuyển hóa hormone sinh dục.

NGUYÊN NHÂN GÂY THỪA CÂN-BÉO PHÌ:

• Các nhà khoa học đã phát hiện ra sự hiện diện của thụ thể PPARγ là yếu tố quan trọng trực tiếp tác động đến việc hình thành và tích tụ mỡ của tế bào mỡ trắng. Khi thụ thể PPARγ hoạt động càng mạnh, tế bào mỡ trắng tạo nên nhiều hơn, làm tăng sự tích tụ mỡ; ngược lại nếu không có PPARγ thì không tạo thành tế bào mỡ trắng mới. Đồng thời, các nhà khoa học cũng phát hiện ra một loại protein có trên bề mặt của các giọt mỡ là Perilipin chính là tác nhân chính ngăn cản sự ly giải mỡ của men lipase.
• Nguyên nhân cơ bản của thừa cân-béo phì là sự mất cân bằng năng lượng giữa lượng calo tiêu thụ và lượng calo tiêu hao(cơ thể quản lý lượng calo theo hệ thống cung và cầu).Nếu tiêu thụ một lượng lớn năng lượng đặc biệt trong thực phẩm giàu chất béo và nhiều đường và không sử dụng toàn bộ năng lượng thông qua hoạt động thể chất(cung vượt quá cầu)->Phần lớn năng lượng dư thừa sẽ được tích trữ trong cơ thể dưới dạng mỡ.
• Gen di truyền:một số gen có liên quan thừa cân-béo phì(gen ảnh hưởng đến cách cơ thể biến thức ăn thành năng lượng và tích trữ chất béo,gen cũng ảnh hưởng đến sự lựa chọn lối sống)
• Yếu tố môi trường:thói quen ăn uống không lành mạnh.
• Một số bệnh lý góp phần làm tăng cân:Suy giáp(tuyến giáp hoạt động kém),Hội chứng cushing(sản xuất quá nhiều hormon steroid),Hội chứng buồng trứng đa nang
• Căng thẳng-yếu tố cảm xúc(khi căng thẳng kích hoạt sản xuất hormon cortisol->ăn nhiều hơn,tích trữ nhiều chất béo hơn),giấc ngủ kém(càng ngủ ít thì càng dễ thừa cân-béo phì do một phần hormon giải phóng trong khi ngủ giúp kiểm soát sự thèm ăn và việc sử dụng năng lượng của cơ thể).
• Tăng cân trong khi mang thai có thể khó giảm sau đó dẫn đến béo phì.
• Càng lớn tuổi khối lượng cơ ít hơn và tốc độ trao đổi chất chậm hơn->dễ tăng cân hơn.
• Một số thuốc gây tăng cân như:một số loại steroid(corticosteroid),một số loại thuốc điều trị động kinh,đái tháo đường,tâm thần,trầm cảm.

NHỮNG VẤN ĐỀ SỨC KHỎE LIÊN QUAN THỪA CÂN-BÉO PHÌ :

• Cholesterol LDL cao,cholesterol HDL thấp,Triglycerid(chất béo trung tính)cao,Tăng huyết áp,Bệnh mạch vành,Bệnh đái tháo đường type II,Đột quỵ,viêm túi mật
• Bệnh lí về xương khớp như:Thoái hóa khớp,viêm xương khớp
• Một số bệnh ung thư(nội mạc tử cung,vú,buồng trứng,tiền liệt tuyến,gan,túi mật,thận.)
• Chứng ngưng thở khi ngủ và vấn đề về hô hấp.
• Trầm cảm lo âu.
• Khó khăn trong hoạt động thể chất.

NGUYÊN TẮC ĐIỀU TRỊ BÉO PHÌ:

+ Giảm lượng calo tiêu thụ và tăng lượng calo tiêu hao(Calo:là đơn vị đo giá trị năng lượng của thực phẩm.Để duy trì cân nặng khỏe mạnh thì lượng calo cần mỗi ngày cho Nam: 2.500 calo,Nữ : 2000 calo)

+ Phòng ngừa và kiểm soát tình trạng thừa cân-béo phì đó chính là cách thức tác động vào quá trình sinh trưởng và phát triển của mỡ trắng hay là giảm sự tích tụ và tăng ly giải mỡ trắng.

ĐIỀU TRỊ:

• Nghiên cứu đã chỉ ra rằng hai hoạt chất sinh học 7-Hydroxy-Frullanolide trong Belaunja và Alpha-Mangostin trong Mangastin sẽ tác động cùng lúc, gây ức chế và làm giảm hoạt động của thụ thể PPARγ ngay trong quá trình biệt hóa nguyên bào sợi đầu dòng để ngăn không cho tế bào mỡ mới hình thành đồng thời ngăn cản sự tích tụ mỡ trắng.Song song đó, 7-Hydroxy-Frullanolide và Alpha-Mangostin còn tác động giúp hạn chế biểu hiện của loại protein bảo vệ giọt mỡ là Perilipin, nhờ đó men lipase mới có thể tiếp cận giọt mỡ và “rút” mỡ ra khỏi tế bào. Đây là quá trình ly giải mỡ trắng và làm giảm kích thước tế bào mỡ trắng. Qua đó giúp giảm kích thước mô mỡ, đặc biệt ở các vùng tích tụ nhiều mỡ như eo, bụng, đùi…
•  Một số loại thuốc giảm cân đã được FDA chấp nhận:Benzphetamine (Didrex),Diethylpropion (Tetuate),Liraglutide (Saxenda),Naltrexone-bupropion (Ngược lại),Orlistat (Xenical) (Một liều thấp hơn, được gọi là Alli, có sẵn không cần kê đơn.),Phendimetrazine (Bontril PDM, Obezine, Phendiet, Plegine, Prelu-2),Phentermine( Adipex-P, Lomaira),Phentermine-topiramate (Qsymia),Semaglutide (Wegovy),Setmelanotide (IMCIVREE).
• Các loại phẫu thuật giảm cân:Chỉ định phẫu thuật khi chỉ số BMI từ 35 trở lên hoặc những người có chỉ số BMI từ 30-35 đã áp dụng chế độ ăn uống và thay đổi lối sống không hiệu quả kèm có bệnh lí như Đái tháo đường.

+  Phẫu thuật cắt dạ dày:Thủ thuật này sẽ tạo một túi nhỏ phía trên dạ dày nối trực tiếp với ruột non,thức ăn đi qua túi vào ruột non bỏ qua phần dạ dày.Hoặc loại bỏ một phần dạ dày.

*Tuy nhiên can thiệp chế độ ăn uống và lối sống là chìa khóa để giảm và kiểm soát cân nặng lâu dài:

–    Giảm mức độ căng thẳng:Căng thẳng kích hoạt tuyến thượng thận sản xuất cortisol(hormon gây căng thẳng)->tăng cảm giác thèm ăn và thúc đẩy tích trữ mỡ bụng.Bên cạnh đó phụ nữ có vòng eo lớn có xu hướng sản xuất ra nhiều cortisol hơn để đối phó với căng thẳng(cortisol tăng càng làm tăng thêm mỡ vùng bụng).Để giảm căng thẳng có thể tham gia các lớp thiền,yoga..

• Giảm lượng calo tiêu thụ:

+ Giảm cân ở mức an toàn và bền vững là từ 0,5 đến 1kg mỗi tuần,giảm lượng calo nạp vào 600 calo mỗi ngày(có nghĩa là ở đàn ông tiêu thụ không quá 1900 calo mỗi ngày và phụ nữ tiêu thụ không quá 1400 calo mỗi ngày).

+ Hạn chế sử dụng thực phẩm không lành mạnh và giàu năng lượng:thức ăn nhanh,thức ăn chế biến sẵn và đồ uống có đường.Hạn chế thực phẩm có hàm lượng muối cao(vì có thể làm tăng huyết áp->nguy hiểm cho người béo phì)

+ Sử dụng thực phẩm lành mạnh như:các loại ngũ cốc nguyên hạt và nhiều chất xơ,thịt,cá,trứng đậu và các nguồn protein không phải từ sữa.

+ Calo trong thực phẩm được tính bằng tổng khối lượng của 3 loại:Tinh bột(carbohydrate),Chất béo(Lipid),Chất Đạm(Protein)

*1g carbohydrate giải phóng 4 calories

*1g Protein giải phóng 4 calories

*1g Lipid giải phóng 9 calories

• Tăng lượng calo tiêu hao:

+ Trung bình mỗi ngày chúng ta đốt cháy 1500 đến 2000 calo chỉ qua sinh hoạt hằng ngày.

+ Tập thể dục: với cường độ vừa phải(đi bộ nhanh,đạp xe nhẹ…)150-300 phút/tuần.Cường độ mạnh(Chạy bộ,đạp xe nhanh…)75-150 phút/tuần.Nên thực hiện các hoạt động tăng cường cơ bắp liên quan các nhóm cơ chính:Lưng,vai,ngực,cánh tay và chân ít nhất hai ngày/tuần vì giúp ưu tiên giảm mỡ cơ thể.

+ Loại hình tập luyện không chỉ ảnh hưởng đến lượng calo được đốt cháy mà còn ảnh hưởng đến thời gian tập luyện(thời gian tập luyện càng lâu càng đốt cháy nhiều calo hơn),tốc độ,cường độ( cường độ càng cao thì lượng calo đốt cháy càng nhiều);tuổi tác(lớn tuổi cơ bắp càng ít,tỷ lệ trao đổi chất thấp hơn-> đốt cháy ít calo hơn);chiều cao và cân nặng( Người nặng hơn cao hơn cần nhiều năng lượng để di chuyển và hoạt động-> đốt cháy nhiều calo hơn);càng có nhiều cơ sẽ đốt cháy nhiều calo trong ngày hơn (tỷ lệ trao đổi chất càng cao,cơ cần nhiều năng lượng-> khi tập thể dục mô cơ sẽ đốt cháy nhiều calo hơn).