Liệt dây thần kinh số VII ngoại biên hay còn gọi là liệt mặt, là một tình trạng bệnh lý khiến cho các cơ mặt bị yếu hoặc liệt một bên. Điều này gây ra sự mất cân đối trên khuôn mặt, ảnh hưởng đến khả năng biểu cảm và các hoạt động hàng ngày.

GIẢI PHẪU DÂY THẦN KINH VII (DÂY THẦN KINH MẶT)

Dây thần kinh VII hay còn gọi là dây thần kinh mặt là một trong 12 đôi dây thần kinh sọ não. Nó đóng vai trò quan trọng trong việc điều khiển các cơ mặt, cảm giác vị giác ở trước lưỡi và tiết nước mắt.

*Cấu trúc và chức năng

• Nguồn gốc: Dây thần kinh mặt bắt nguồn từ nhân của thân não.
• Đường đi: Sau khi rời khỏi thân não, dây thần kinh mặt đi qua lỗ chẩm, sau đó đi qua tuyến mang tai và chia thành nhiều nhánh để phân bố đến các cơ mặt.
• Chức năng:
  • Chức năng vận động: Điều khiển các cơ biểu cảm mặt, giúp chúng ta thực hiện các cử động như cười, khóc, nhăn trán, nhắm mắt…
  • Chức năng cảm giác: Truyền cảm giác vị giác từ 2/3 trước của lưỡi.
  • Chức năng tự chủ: Điều khiển tuyến nước mắt, tuyến nước bọt dưới hàm và tuyến dưới lưỡi.

*Các nhánh của dây thần kinh VII

Dây thần kinh mặt chia thành nhiều nhánh nhỏ để phân bố đến các vùng khác nhau của mặt. Các nhánh chính bao gồm:

• Nhánh thái dương: Điều khiển các cơ ở vùng trán và thái dương.
• Nhánh má: Điều khiển các cơ ở vùng má.
• Nhánh miệng: Điều khiển các cơ quanh miệng.
• Nhánh dưới hàm: Điều khiển các cơ ở vùng cằm và dưới hàm.

NGUYÊN NHÂN VÀ YẾU TỐ NGUY CƠ

Mặc dù nguyên nhân chính xác của liệt Bell (loại liệt dây thần kinh số VII ngoại biên phổ biến nhất) vẫn chưa được xác định rõ ràng, nhưng các nhà khoa học đã tìm ra một số yếu tố liên quan.

*Các yếu tố nguy cơ:

• Nhiễm virus: Virus herpes simplex là nguyên nhân hàng đầu gây liệt Bell. Virus này tấn công và làm viêm dây thần kinh số VII, gây ra các triệu chứng liệt mặt.
• Tiếp xúc với lạnh: Tiếp xúc đột ngột với không khí lạnh có thể kích hoạt virus hoặc gây viêm dây thần kinh.
• Hệ miễn dịch suy yếu: Người có hệ miễn dịch kém, như người bị tiểu đường, HIV/AIDS, hoặc đang sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, có nguy cơ cao mắc liệt mặt.
• Các bệnh lý khác: Một số bệnh lý như tăng huyết áp, đái tháo đường, và bệnh tự miễn cũng có thể làm tăng nguy cơ liệt mặt.
• Chấn thương: Chấn thương ở vùng đầu và mặt có thể làm tổn thương dây thần kinh số VII.
• U não: U ở vùng não gần dây thần kinh số VII có thể gây chèn ép và làm tổn thương dây thần kinh.

CƠ CHẾ GÂY LIỆT DÂY THẦN KINH VII NGOẠI BIÊN

• Viêm: Đây là nguyên nhân phổ biến nhất, đặc biệt là trong trường hợp liệt Bell. Virus herpes simplex tấn công và gây viêm dây thần kinh, khiến nó bị sưng và phù nề. Điều này gây áp lực lên dây thần kinh, cản trở việc truyền tín hiệu thần kinh đến các cơ mặt.
• Chèn ép: Các khối u, nang hoặc các tổn thương khác trong khu vực có thể chèn ép lên dây thần kinh, gây tổn thương.
• Chấn thương: Các chấn thương ở vùng đầu và mặt, như gãy xương hoặc phẫu thuật, có thể làm tổn thương trực tiếp dây thần kinh.
• Bệnh lý mạch máu: Các vấn đề về mạch máu, như xơ vữa động mạch hoặc viêm mạch máu, có thể làm giảm cung cấp máu cho dây thần kinh, dẫn đến tổn thương.
• Bệnh tự miễn: Trong một số trường hợp, hệ miễn dịch của cơ thể tấn công và làm hỏng dây thần kinh.

TRIỆU CHỨNG CỦA LIỆT DÂY THẦN KINH VII NGOẠI BIÊN

Liệt dây thần kinh số VII ngoại biên thường gây ra những triệu chứng đặc trưng ở một bên mặt. Các triệu chứng này có thể xuất hiện đột ngột và tiến triển nhanh:

• Một bên miệng bị kéo lệch về phía bên lành,tê ½ mặt bên liệt .
• Mắt bên liệt nhắm không kín, khe mắt bên liệt rộng hơn bên lành, lông mày hạ xuống thấp hơn, mờ rãnh mũi má, nhân trung lệch sang bên lành
• Rò rỉ nước mắt do tuyến lệ hoạt động bất thường.
• Giảm cảm giác vị giác 2/3 trước lưỡi.
• Đau phía sau tai hoặc trong tai,có thể có ù tai, thường xuất hiện trước khi các triệu chứng liệt xuất hiện.
• Mất các nếp nhăn trán,một bên trán không thể nhăn lại được.

PHƯƠNG PHÁP CHẨN ĐOÁN

*Biểu hiện lâm sàng

• Rối loạn vận động:
  • Một bên mặt bị liệt, không thể nhăn trán, nhắm mắt, cười.
  • Góc miệng lệch về phía bên lành.
  • Rãnh mũi má bị xóa mờ.
  • Khó khăn khi ăn uống, nói chuyện.
• Rối loạn cảm giác:
  • Giảm hoặc mất cảm giác vị giác ở 2/3 trước của lưỡi.
• Rối loạn tiết nước mắt:
  • Khô mắt hoặc chảy nước mắt quá nhiều.

*Cận lâm sàng:

• Xét nghiệm máu: Đánh giá chức năng gan, thận, đường huyết, các chỉ số viêm.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Đánh giá tình trạng tổn thương của dây thần kinh mặt và các cấu trúc xung quanh.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT): Đánh giá các tổn thương xương, u khối.
• Điện cơ: Đánh giá hoạt động của các cơ mặt.

PHƯƠNG PHÁP ĐIỀU TRỊ

1. Điều trị nội khoa:

• Corticosteroid: Có tác dụng giảm viêm và phù nề xung quanh dây thần kinh, giúp tăng tốc độ phục hồi. Corticoid hiệu quả nhất khi được sử dụng trong vòng 72 giờ đầu sau khi xuất hiện các triệu chứng,thời gian sử dụng 10-14 ngày.
• Thuốc chống virus: Nếu nguyên nhân gây bệnh là do virus, bác sĩ có thể kê thêm thuốc chống virus.
• Vitamin nhóm B: Giúp tăng cường chức năng thần kinh.

2. Vật lý trị liệu:

Các bài tập vật lý trị liệu giúp duy trì trương lực cơ, ngăn ngừa teo cơ và cải thiện chức năng của các cơ mặt.

• Bài tập chủ động: Người bệnh tự thực hiện các động tác như nhăn trán, nhắm mắt, cười…
• Bài tập thụ động: Người nhà hoặc chuyên viên vật lý trị liệu giúp người bệnh thực hiện các động tác này.

3. Châm cứu:

• Châm cứu giúp giảm viêm, tăng cường tuần hoàn máu, thúc đẩy quá trình phục hồi.

4.Các phương pháp khác:

• Xoa bóp: Giúp thư giãn cơ bắp, giảm đau và tăng cường tuần hoàn máu.
• Laser trị liệu: Có tác dụng giảm viêm, giảm đau và thúc đẩy quá trình phục hồi.

NHỮNG ĐIỀU LƯU Ý:

1. Mang kính râm khi ra đường.
2. Không xem tivi và đọc sách thời gian dài.
3. Che mắt bên liệt bằng gạc sach khi ngủ, tránh để mắt khô (nhỏ mắt bằng dung dịch NaCl 0,9%)
4. Kiểm tra mắt thường xuyên.
5. Giữ ấm mặt, cổ.
6. Rửa mặt bằng nước ấm : xoa 2 bên mặt theo vòng tròn từ dưới lên tránh làm chảy xệ các cơ mặt.
7. Không để quạt trực tiếp khi ngủ.
8. Không đi mưa, đi gió.
9. Không nên cười lớn.
10. Tránh căng thẳng về tâm lý.